Flag of Timor-Leste

Projetu Ne'ebe La'o Hela

Lingua: English | Tetun

Speeches Shim

Kreximentu Ekonomia no Komérsiu 

USAID Projetu Avansa Agrikultura

USAID nia Projetu Avansa Agrikultura aselera kreximentu ekonomia sustentável iha setór agrikultura. Iha tinan tolu nia laran, agrikultores nia rendimentu aumenta ba porsentu atus hitu no nutrisaun ba inan no labarik komesa iha mudansa. Depois de projetu remata, USAID antesipa kuaze uma kain 5,500 sei aumenta sira nia rendimentu liu husi hadi’a nutrisaun no maneja di’ak asset ekonómiku nian. USAID adopta ona lisaun de aprende husi projetu uluk ne’ebé servisu hamutuk ho agrikultores, komersiante no komunidade. Sustentabilidade ba tempu naruk sei garante liu husi haforsa ligasaun entre setór privadu no parseiru lokál ne’ebé mak fornese servisu ba agrikultores sira iha area rural.         

Aumenta Reziliénsia Komunidade iha Oe-Cusse

USAID nia Atividade Aumenta Reziliénsia Komunidade iha Oecusse (ICRO) foka liu ba komunidade sira ne’ebé mak hela iha area remotas, foho leten, ne’ebé infraestrutura estrada ladi’ak no asesu durante tempu udan susar loos. Menus bee matan ba bee moos, saneamentu, no pratika ijiene la di’ak iha area hirak ne’e hamosu problema saúde barak ne’ebé bele prevene. Bee matan barak mak kontaminadu, nune’e hamosu bateria no moras husi be hanesan diarreia (té ben), ne’ebé partikularmente afeta ferik no katuas sira no labarik tinan lima mai kraik. USAID ajuda hela komunidade iha rejiaun tomak hadi’a sira nia asesu ba bee moos, maneja sira nia bee matan no hadi’a sira nia dieta no aumenta sira nia seguransa finansiamentu liu husi introdús konservasaun agrikultura, haforsa komunidade nia grupu rai osan no fó treinamentu ba komitiva jestaun bee nian.

USAID nia Projetu Turizmu ba Ema Hotu

Hasoru setór turizmu ne’ebé fragmentu, USAID nia investimentu promove vizaun Timor-Leste nian sai destinasaun turizmu internasionál ne’ebé kompetetivu no iha tempu hanesan prezerva nasaun nia ambiente no kultura ne’ebé úniku. Projetu foka ba objetivu rua hodi atinje vizaun ne’e. Primeiru, hodi garante katak instituisaun, polítika no lei disponivel hodi implementa polítika nasionál turizmu ne’ebé lansa iha 2017. Objetivu segundu mak atu promove investimentu sustentável iha setór privadu no partisipasaun liu husi komunidade timor-oan nian, asosiasaun sira, ONG lokál no internasionál, no seluk tan, no kria modelu sustentabilidade no pratika di’ak ne’ebé bele replika.

Avansa Senáriu Liña Telekomunikasaun Autónomu iha Timor-Leste (ATLATL)

Avansa Senáriu Liña Telekomunikasaun Autónomu iha Timor-Leste (ATLATL) sosa ho millaun $3.0 ne’ebé hetan fundu husi Parseria Konektividade Dijitál no Seguransa Sibernétika (PKDS-DCCP) liu husi misaun USAID/Timor-Leste. Timor-Leste nia rekursu naturáis ne’ebé signifikante no area estratéjia iha rejiaun indo-pasífiku ne’ebé atrai nasaun sai hanesan tarjetu ba esplorasaun no ataka sibernétika husi autór naun demokrátiku. Setór indústria ne’ebé uluk dezenvolve Informasaun no teknolojia komunikasaun mós reprezenta hanoin importante balu konaba oportunidade ba kreximentu ekonomia no futuru investimentu. Atividade ATLATL sei servisu hodi dezenvolve polítika ICT nian, apoiu regulamentu no implementasaun planu asaun no elabora setór privadu iha maneira ne’ebé mak sei motiva investimentu setór privadu ba iha hadi’a infraestrutura ne’ebé esensiál, produtu, no servisu hodi ajuda hasoru ameasa sira no motiva kreximentu ekonomia ne’ebé inkluzivu liu husi vontade ba hadi’a ambiente ne’ebé mak di’ak. PKDS-DCCP nudar inisiativa inter-ajénsia, liga ba vizaun indo-pasífiku governu Estadus Unidus nian, ne’ebé mak ho objetivu atu hadi’a Konektividade dijitál no habelar oportunidade ba esporta teknolojia Estadus Unidus liu husi parseria privadu no públiku, kapasitasaun no asisténsia tékniku. PKDS-DCCP nudar parte integrante husi objetivu governu Estadus Unidus ba haforsa kreximentu ekonomia hodi avansa vizaun Amerika ne’ebé livre, nakloke no seguru rejiaun indo-pasífiku. ATLATL sei aselera kreximentu ekonomia inkluzivu iha setór privadu no hasa’e kapasidade hodi fornese servisu públiku ne’ebé responsivu iha nivel nasionál no sub-nasionál. Atividade ATLATL sei atinje rezultadu ne’e liu husi fornese asisténsia tékniku hodi ajuda Timor-Leste dezenvolve lian polítika ICT nian, elabora ho parseria setór privadu ne’ebé mak sei apoiu dezenvolve infraestrutura komunikasaun, promove polítika regulator dijitál merkadu no harii kapasidade parseiru nian.

Aliansa Resiklajen Plástiku

USAID no Ajénsia Kooperasaun Internasionál Korea (KOICA), liu husi akordu seluk ho Mercy Corps (USAID nia akordu ho Mercy Corps hare liu ba “Aliansa Resiklajen Plástiku”), ho indústria lokál Caltech no kompañia serveja mundiál Heineken dedika osan no ho rekursu ne’ebé independente, hotu-hotu aliña iha plataforma ne’ebé kria ba rezulta hodi avansa Timor-Leste tuir estatutu “neutrál plástiku”. Esforsu kombinasaun ne’e, rekoñese nudar Aliansa Solusaun Plástiku, buka hodi kria kadeia de valor ba uza plástiku ne’ebé mak sei tau ba baze fabrika ki’ik Timor-Leste nian, lori sasukat ba diversifikasaun ekonomia ne’ebé dependente ba mina, no muda nasaun ba oin tuir nia jornada ba auto-determinasaun. Atu bele susesu, tenke kria kadeia de fornesimentu ba lixu plástiku uainhira iha tempu hanesan loke mós merkadu ba produtu ne’ebé sei halo liu husi uza plástiku resiklajen.

Demokrátiku no Governasaun

USAID’S Konsórsiu Eleisaun no Projetu De Fortalesimentu Prosesu Polítiku

Projetu ne’ebé implementa husi the Consortium for Elections and Political Process Strengthening (CEPPS) nu’udar programa save ida iha Timor-Leste nia esforsu hodi hadi’a governasaun. Projetu ne’e servisu ho Parlamentu Nasionál, Grupu Feto Parlamentár, no partidu polítiku sira no fó énfaze ba feto no juventude hodi kria governu ne’ebé inkluzivu liu tan. 

USAID Nia Projetu Reforma Aduaneira

USAID nia Projetu Reforma Aduaneira haforsa Governu Timor-Leste (GoTL) nia Planu Reforma Fiskál liu husi hadi’a efisiénsia komérsiu no tránzitu internasionál no transfronteiriço. Projetu ajuda GoTL redús kustu komérsiu nian liu husi implementasaun pratika di’ak internasionál nian konaba desembaraço alfandegário no prosedura tránzitu. Ne’e sei enkoraja investimentu, aumenta governu nia reseita, no apoiu Timor-Leste nia asesaun ba iha Asosiasaun Nasaun Sudeste Aziátiku (ASEAN) no Organizasaun Komérsiu Mundiál (WTO). Konsistente ho pratika sira governasaun di’ak nian, projetu sei hasa’e transparénsia, klaridade, prediktabilidade, no serteza iha ambiente komérsiu nian. Projetu haforsa kapasidade institusionál no umana ba Autoridade Aduaneira foun atu nune’e bele tuir pratika di’ak global no rejionál nian iha komérsiu no aumenta reseita doméstika nian. Hadi’a operasaun aduaneira sei ajuda estimula kreximentu ekonomia no inves­timentu liu husi redús kustu komérsiu nian no habadak tempu ba desembaraço alfandegário nian.   

Saúde Mundiál

USAID nia Projetu Reforsa Servisu Saúde Báziku

Hakbi’it hadi’a Ministériu de Saúde nia kapasidade iha nivel nasionál no munisípiu hodi fornese kualidade no impaktu servisu ne’ebé aas. Projetu nia tarjetu ba iha munisípiu Covalima hodi sai hanesan modelu ba prestasaun servisu saúde atu bele  replika iha Timor-Leste laran tomak. Iha Covalima, projetu nia atividade inklui hadi’a abilidade pesoál saúde   hodi tuir protokolu no padraun, hasa’e persentajen ba feto simu pelumenus vizita antenatal dala haat  no aumenta númeru  labarik  moris iha fasilidade saúde. Alende ne’e, projetu promove hasae  uzu servisu saúde reprodutivu, espesiálmente ba foin sa’e sira no feto ho númeru isin rua ne’ebé barak. Iha nivel nasionál, projetu haforsa Institutu Nasionál de Saúde (INS) hodi fornese treinamentu ne’ebé ho kualidade. Ho hakbi’it nia asisténsia, INS estabelese sentru treinamentu klíniku rua iha Dili no ida iha Covalima. Projetu mós ajuda INS dezenvolve base de dadus ba partisipante treinamentu  no regulamentu ba treinamentu no hadi’a  nia implementasaun.

Asisténsia Umanitária

Harii Reziliénsia Komunidade iha Timor-Leste 

Hodi apoiu estratéjia preparasaun sustentável ne’ebé mak kapasita komunidade vulneravel hodi liga ba iha independente natural dezastre, USAID/nia eskritóriu konaba Asisténsia Dezastre Estranjeiru (OFDA) parseria hamutuk ho Organizasaun Internasionál ba Imigrasaun (IOM) hodi treinu ofisíais suku, distritu no nasionál konaba tékniku preparasaun no responde ba iha dezastre no fornese asisténsia tékniku hodi dezenvolve estratéjia ba redús risku ba iha dezastre nasionál (DRR). Programa ne’e mós haforsa moris no aumenta seguransa ai-han liu husi elaborasaun komunidade nian ba iha kanteiru save matan no tékniku agríkola ambientál di’ak seluk, no mós hasae koñesimentu ba iha komunidade vulneravel sira no perigu no implementasaun ba iha estratéjia redús tarjetu iha munisípiu ne’ebé hetan dezastre. Programa ne’e haforsa kapasidade responde lokál liu husi estabelese Komitiva Jestaun Dezastre Suku liga ba iha Komitiva Jestaun Dezastre Munisípiu. DRR mós inklui ona ba programa ne’ebé eziste iha seguransa ai-han, bé no saneamentu no dezenvolvimentu rurál.   

Armazena Rai Fini Efetivu (OFDA)

USAID projetu Armazena Rai Fini Efetivu dezeñu no dezenvolve sustentabilidade no sukat modelu armazena rai fini ba Timor-Leste. Servisu hamutuk ho fabrika lokál, USAID Armazena Rai Fini Efetivu prepara merkadu ba ninia sistema baze-metal foun ba armazena rai fini.   

Reforsa Seguransa Ai-han no Nutrisaun no Redus Risku Dezastre liu husi Promosaun ba Konservasaun Agrikultura (OFDA)

USAID nia projetu Promosaun Konservasaun Agrikultura haforsa seguransa alimentár no nutrisaun ba família no hadi’ak vida rurál liuhusi redusaun ai-han ne’ebé kauza husi frekuénsia ne’ebé aumenta no bai-loro naruk grave ne’ebé asosiadu ho mudansa klimátika no variebilidade, rezulta ba aumenta iha produtividade agrikultura ne’ebé sustentável liu tan ba agrikultores Timor-oan sira.