USAID nia Tasi Ne’ebé Sustenta Ita Selebra Riku Soin Tasi Timor nian no Atensaun konaba Ameasa husi Poluisaun

Press Release Shim

Speeches Shim

The Sea That Sustains Us; Love Our Country, Don't Make It Dirty
Timor-Leste's nia ambiente Tasi iha ameasa laran.
USAID

Atu fó sai kedas

Domingu, 24 Juñu, 2018
Reindl
670 7723 0577

DILI, TIMOR-LESTE – Poluisaun ne’ebé mak afeta daudauk, iha tinan 2050 plástiku mak sei barak liu iha tasi duke ikan. Ne’e hanesan faktu balu ne’ebé mak hatudu iha “Tasi Ne’ebé Sustenta Ita” – filme ambientál foun ba selebra risku bio-diversidade iha oseanu Timor-Leste nian no fó atensaun ba ema hotu hodi próteze rekursu di’ak ida ne’e.

“Tasi Ne’ebé Sustenta Ita”, nudar dokumentáriu minutu 13 iha Tetun no English ne’ebé mak hatudu orijinál Timor oan rasik ko’alia konaba isu poluisaun iha oseanu. Filme, prodúz husi Ajénsia Estadus Unidus ba Dezenvolvimentu Internasionál (USAID), liga ba Timor oan tomak ba oseanu no halo sira rekoñese katak asaun husi rai afeta ba saúde oseanu nian. Filme komesa hatudu primeiru iha dia 8 de Juñu – Loron Mundial Oseanu – iha Platinum Cineplex, ema hamutuk kuaze 120 ba hare versaun sinemateka  iha layar bo’ot. 

“Ita hotu hatene, Timor-Leste iha kultura ne’ebé forte liga ba iha oseanu”, hatete Embaixadora Estadus Unidus Kathleen M. Fitzpatrick, bainhira abertura primeiru ba audiénsia sira. “Ba Timor oan barak, oseanu fornese moris, diretamente liu husi peskadór ou budu tasi, ou la indireta ba atrai turista. “Tasi Ne’ebé Sustenta Ita” nudar selebrasaun ba rekursu nasionál importante ne’e, maibé ne’e mós hanesan atensaun hodi bolu ba halo asaun. Prezerva moris oseanu nian nudar fahe responsabilidade iha Timor-Leste – husi vizita turista sira, ba governu, ba Timor oan tomak”.  

Filme iha parte Illa Atauro, Dili, Laclubar no Manatutu, “Tasi Ne’ebé Sustenta Ita” hatudu entrevista ho operadór turizmu homestay (uma ba hela), agrikultór budu tasi, agrikultores iha foho, no peskadores ne’ebé mak ida-idak komprende katak sira nia pratika afeta ba iha oseanu no ba sira ne’ebé hela besik ba iha parte tasi ibun nian. Filme mós hatudu kometimentu juventude sira hodi ba hamoos tasi no tau matan ba saúde oseanu nian, demonstra katak Timor oan mak solusaun ba poluisaun.

Alende hodi hatudu filme ne’e iha sinema no tau iha pájina Embaixada Estadus Unidus no USAID nia media sosiál, USAID dezenvolve matadalan diskusaun, entende hodi ajuda audiénsia sira bele komprende di’ak filme ne’e no ninia pontu importante sira. USAID iha planu atu distribui pergunta sanulu iha matadalan diskusaun nian no kopia filme ne’e no fahe ba territóriu Timor laran tomak. 

 “Ami nia objetivu atu halo Timor oan barak bele hare no diskute filme ne’e, atu nune’e individual no komunidade lokál sira bele halo asaun ba hapara no hamoos poluisaun”, hatete USAID nia Ofisíais Ambientál Flavia da Silva. “Ne’e isu globál maibé nia solusaun komesa ho individual ida-idak iha sira nia uma no komunidade”. 

USAID dezenvolve “Tasi Ne’ebé Sustenta Ita” depois de rezultadu estudu tinan lima nian husi ambientál marina parte tasi ibun Timor-Leste nian husi Oseanu Nasionál Estadus Unidus no Administrasaun Atmosfera, Estudu identifika tasi Timor-Leste nian nudar bio-diversidade bo’ot iha mundu, hare ba sira nia saúde relevante maibé mós prezensa ba poluisaun plástiku no ameasa seluk husi ema sira.