Governu Estadus Unidus Apoiu Kafé hodi Muda Timor-Leste ba Auto-Konfiansa

Speeches Shim

Kinta, 28 Marsu, 2019

Husi James Reindl / USAID

Karik susar tebes atu hatete durante loron independénsia nia papél iha Timor-Leste katak loron ida setór kafé bele sai hanesan ezemplu di’ak ba oinsá atu empreza – ou nasaun – bele la’o mesak tuir nia jornada rasik ba auto-konfiansa. Maibé iha dia 19 de Marsu, Timor-Leste no Estadus Unidus marka istória importante depois de tinan rua nulu nia laran nudar apoiu Estadus Unidus nian ba kafé remata.  

Reprezentante Estadus Unidus marka loron ikus nian ba Departamentu Estadus Unidus ba Dezenvolvimentu Agrikultura Agro-Negósiu nia projetu ne’ebé fó apoiu ba Cooperativa Café Timor no Asosiasaun Negósiu Kooperativa Nasionál. Embaixadora Estadus Unidus Kathleen M. Fitzpatrick no diretora Misaun USAID nian hamutuk ho CCT no USDA nia ekipa husi Jakarta no Washington iha serimónia ne’e, ne’ebé mós inklui vizita ba fatin rua agríkola nian ne’ebé mak kuda kafé, cengkeh, vanilla, no pimenta metan iha munisípiu Aileu,. Ekipa sira kuda vanilla no cengkeh bainhira sira halo vizita ba fatin ne’e.

USAID lansa setór kafé, agora Timor-Leste nudar esportasaun segundu bo’ot depois de mina, durante tinan rua nulu ba kotuk, liu husi konvense governu Indonesia ba fó konfiansa hodi kontrolu Timor-Leste nia indústria kafé. Dezde ne’e, USAID no USDA investe ona kuaze millaun lima nulu ba dezenvolve indústria.  

USAID Coffee
Mission Director Diana B. Putman plans a seedling at a CCT site as part of ceremonies marking the end of USDA's agriculture project in Timor-Leste's coffee sector, which USAID started.
For USAID

“Ne’e loron ne’ebé istóriku tebes ba governu Estadus Unidus nia asisténsia ba Timor-Leste,” hatete Diretora Misaun USAID Diana B. Putman. “USAID orgullu ba hamoris indústria kafé no kontente katak USDA bele habelar servisu ida ne’e liu husi introdús temperus foun ba aumenta rendimentu agrikultór sira nian.”

USAID nia programa lansa iha 2013 no introdús temperus ho valor ne’ebé bo’ot. Esportasaun tinan kotuk atinje istória ida ho tonelada tolu nulu resin rua, tuir NCBA nia relatóriu foin lalais liu ba. Temperus barak, ne’ebé inklui cengkeh, vanilla no pimenta, haruka ona ba McCormick no kompañia iha Estadus Unidus.  

Enkuantu, demanda ba Timor-Leste nia Negósiu Feira nian sertifika kafé husi Estadus Unidus nia base Starbuck, nudar sosa na’in bo’ot ida CCT nian, fornesimentu limitadu, hatete Sam Filiaci NCBA. Esforsu reabilitasaun agríkola tuir mai hodi hamoos Forestra, fornese naroman ne’ebé adekuadu no tesi kafé huun ho própriu sei aumenta produsaun iha futuru.  

USDA nia projetu fornese fini no treinamentu ba agrikultura sira ba produsaun cengkeh, vanilla, cocoa, pimenta, kafé, morangu, no ai-farina iha munisípiu Timor-Leste nian mak hanesan Aileu, Baucau, Lautem no Viqueque. Produsaun serveja Heineken Olanda nian, ne’ebé iha Timor-Leste, foin lalais lansa serveja ai-farina ho ai-farina CCT nian.

Iha tempu ne’ebé Suharto nia governu fó liberdade ba podér ne’ebé nia iha ba Timor nia kafé, NCBA komesa ho USAID nia asisténsia hodi organiza agrikultór kafé atus haat lima nulu tama ba iha kooperativa iha 2000 hodi sai CCT ho agrikultór kuaze rihun rua nulu.  Agora CCT la’ós esporta kafé no temperus maibé mós hala’o servisu saúde iha klínika saúde iha kapitál Dili no munisípiu seluk, fornese servisu ba ema kuaze rihun atus ida. 

“Liu husi Estadus Unidus nia asisténsia, CCT hatudu oinsá empreza – ou nasaun – muda ba iha auto-konfiansa. Presiza urjente ba dezenvolvimentu agrikultura fornese kometimentu no Estadus Unidus nia asisténsia ajuda dezenvolve kapasidade ho di’ak hodi demonstra kada tinan ba CCT kontinua ninia progresu,” hatete Dra. Putman.”

USAID Coffee1
U.S. Ambassador Kathleen M. Fitzpatrick talks with Timor-Leste Minister of Agriculture and Fisheries Joaquim José Gusmão Dos Reis Martins while touring a clove processing plant on March 19, 2019.
USAID

Embaixadora Estadus Unidus Kathleen M. Fitzpatrick hatete ba audiénsia sira iha CCT ne’ebé inklui mós Ministru Agrikultura, katak Estadus Unidus orgullu ba ninia apoiu no mós orgullu ba hatene katak Timor-Leste nia kafé no temperus iha matabixu Amerikanu nian no iha meza leten ba han kalan nian.     

Ministru Agrikultura Dos Reis Martins hato’o obrigado ba Povu Amerikanu ba apoiu ema Timor-oan liu husi USAID no USDA.

Embaixadora Fitzpatrick mós nota katak Estadus Unidus investe ona kuaze dollar millaun atus ida rua nulu resin lima ba dezenvolve agrikultura iha Timor-Leste dezde lansamentu ba kafé ne’e. Governu Estadus Unidus sei nafatin investe makaas liu husi projetu Avansa Agrikultura, atividade Aumenta Reziliénsia Komunidade nian iha Oecusse, programa Agrikultór ba Agrikultór no McGovern-Dole nia Programa Merenda Eskolár.